Không ít triết lý nhân sinh mà Tăng Quốc Phiên để lại cho tới ngày nay vẫn giữ nguyên ý nghĩa. Dưới nền móng tư tưởng vững chắc mà ông gây dựng, gia tộc họ Tăng từ cuối đời nhà Thanh đã trở thành một dòng họ danh môn nổi bật và cũng sản sinh ra không ít nhân tài nức tiếng.
Tiêu chí thứ nhất: Có phẩm hạnh
Phẩm hạnh vốn là thứ nên có và đáng có ở những người bình thường. Thế nhưng đối với những người đang ngồi ở cương vị quan lại, yếu tố này lại càng là điều bắt buộc phải có.
Tăng Quốc Phiên cho rằng, phẩm hạnh mà các tầng lớp quan lại phong kiến nên giữ gìn nằm ở một điểm mấu chốt: Đó là họ phải tự biết đặt ra ranh giới cuối cùng cho mình và vĩnh viễn không để bản thân được phép vượt qua giới hạn đó.
Đây cũng là lý do vì sao chế độ phong kiến Trung Hoa từ thời xa xưa đã đặt ra 3 tiêu chuẩn để ràng buộc quan viên chỉ gói gọn trong ba chữ: "Thanh" (thanh liêm), "Thận" (cẩn trọng) và "Cần" (chăm chỉ).
Vì vậy, Tăng Quốc Phiên mỗi khi dùng người vẫn luôn đặt vấn đề phẩm hạnh là một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu để đánh giá và quản lý nhân lực.
Theo lý giải của ông, phẩm hạnh ở tầng lớp quan viên bao gồm hai hàm nghĩa.
Hàm nghĩa thứ nhất đó chính là buộc phải đảm bảo sự thanh liêm, trong sạch của bản thân. Bởi nếu quan lại mà không thanh liêm thì muôn dân bách tính sao có thể nể phục?
Hàm nghĩa thứ hai của phẩm hạnh đối với các quan lại thể hiện ở khí tiết. Theo đó, đã là người mang quan phẩm, gánh vác đại nghiệp quốc gia thì không được sợ hãi khi đối mặt với biến cố, không thể hành sự qua loa, cẩu thả khi gặp phải khó khăn.
Tăng Quốc Phiên cũng cho rằng, thuộc hạ có được sự tín nhiệm của cấp trên mà không có phẩm hạnh thì cũng chẳng thể trọng dụng lâu dài. Ngược lại, người ở cương vị cao mà không gìn giữ phẩm hạnh thì cấp dưới cũng khó có thể thật lòng kính nể.
Vì vậy, trong "tứ đại bí quyết" dùng người của vị quan họ Tăng này, yếu tố phẩm hạnh luôn là thứ được ông đặt lên hàng đầu.
Tiêu chí thứ hai: Tư duy, diễn đạt và hành sự mạch lạc
Sinh thời, Tăng Quốc Phiên từng để lại một triết lý đối nhân xử thế gói gọn trong bốn chữ - "quần cư thủ khẩu", có nghĩa là ở cùng người thì phải biết giữ miệng.
Vị quan họ Tăng này cũng đã đưa ra một nhận định: "Nếu muốn xem các làm việc thì phải dựa vào cách nói chuyện". Để lý giải cho quan điểm của mình, Tăng Quốc Phiên lấy thành ngữ "Bào Đinh giải ngưu" (Bào Đinh mổ trâu) làm ví dụ.
Bào Đinh là đầu bếp của Lương Huệ vương, có kỹ xảo mổ trâu thành thạo tới mức được người ta xem như nghệ thuật để thưởng thức.
Trong mắt người khác, mổ trâu vốn là một việc nặng nhọc và khó khăn. Thế nhưng Bào Đinh có thể mổ trâu một cách gọn ghẽ, nhanh nhẹn là nhờ hiểu rõ bí quyết để làm được công việc đó.
Câu thành ngữ "Bào Đinh giải ngưu" cũng vì vậy mà thường được dùng để chỉ việc làm trải qua thực tiễn, nắm giữ quy luật thì mới có thể tiến hành thuận lợi theo ý muốn.
Từ ví dụ nêu trên,, Tăng Quốc Phiên cũng đưa ra nhận định: Người khôn mỗi khi hành sự thì không nên nói quá nhiều, có khi chỉ cần gói gọn trong đôi ba câu là đủ, chớ nên dùng lời lẽ để khiến vấn đề thêm rối rắm, phức tạp.
Sự "mạch lạc" trong tiêu chí dùng người của Tăng Quốc Phiên không chỉ được ông xem như một phương pháp làm việc mà còn được nhìn nhận như một loại năng lực.
Đó thực chất là khả năng khái quát vấn đề sau khi đã phân tích cặn kẽ, là năng lực phân chia rõ cái chủ yếu và cái thứ yếu, đánh giá giữa cái nặng và cái nhẹ, cái khó và cái dễ, cái gì cần làm thong thả, cái gì cần tiến hành cấp bách…
Từ đó, vị quan họ Tăng ấy đã khái quát nên một nhận định: Mỗi sự việc thường sẽ có nhiều vấn đề khúc chiết giao nhau, nếu như một điểm không thông thì những điểm khác cũng sẽ vì vậy mà bị trì trệ, kìm hãm. Đây cũng là lý do vì sao chúng ta chỉ nên tin dùng những người có sự mạch lạc trong tư duy, trong cách diễn đạt và hành sự.
Tiêu chí thứ ba: Không quan liêu
Tăng Quốc Phiên cho rằng: Một người bất luận là giỏi giang tới mức độ nào, nếu như thái độ quá quan liêu thì con đường phát triển của họ cũng sẽ bị giới hạn, thậm chí chẳng còn cách nào tiến lên hơn được nữa.
"Quan liêu" trong quan niệm của ông là chỉ sự trịch thượng trong tác phong làm việc, là "khéo đưa đẩy mưu lợi, toan tính quá nhiều, qua loa tắc trách lấy lệ". Vị quan này cũng cho rằng, những quan lại có tác phong quan liêu thì "ắt không thể đảm nhiệm trọng trách lớn hay gánh vác đại nạn".
Ngược lại, thái độ "không quan liêu" theo cách nói của Tăng Quốc Phiên là để chỉ những người gìn giữ được sự chất phác và đặt sự chất phác lên hàng đầu.
Không ít người vẫn thường cho rằng, dùng người thì chỉ cần tìm nhân tài là được, những yếu tố khác căn bản không cần truy cứu. Thế nhưng ít ai thực sự hiểu được rằng, người có tài mà không có tác phong làm việc nghiêm cẩn, chất phác thì sẽ sớm muộn cũng có ngày đem tới cho ta tai vạ.
Tiêu chí thứ tư: Ít nói những lời "đao to búa lớn"
Ba hoa, khoác lác là đặc điểm dễ nhận thấy ở những người thích nói suông và thường hay mạnh miệng. Trong mắt của Tăng Quốc Phiên, ông coi đây là "thói xấu của văn nhân" hay "bản sắc của thư sinh".
Vị quan này nhận định, khuyết điểm chí mạng của những người trí thức nằm ở chỗ họ thường quá tự tin với vốn chữ nghĩa của mình, từ đó cho rằng mọi chuyện trong thiên hạ đều dễ giải quyết, vì vậy mà thường xuyên đưa ra những lời bàn luận sáo rỗng, thiếu chừng mực, nói những câu khiến người khác không yên lòng.
Tăng Quốc Phiên cũng chỉ rõ, kiểu người chỉ thích nói lời "đao to búa lớn" mà không có thực lực thì tuyệt đối không thể dùng. Ngược lại, những người ít nói mà dùng hành động để chứng minh mới là người đáng để trọng dụng.
Đối với những quan lại dưới quyền mình, ông luôn chia họ thành hai kiểu người là "cao minh" và "khôn vặt". Tăng Quốc Phiên cũng đưa ra đối sách quản lý và trọng dụng bất đồng giữa hai nhóm người này.
Người cao minh có chí tiến thủ mạnh, không muốn bị kẻ khác vượt mặt. Vì vậy Tăng Quốc Phiên sử dụng tuyệt chiêu ba điều để "khai thác" họ:
Thứ nhất, cho họ bổng lộc cao hơn những người bình thường.
Thứ hai, dành cho họ những lời khen ngợi, cất nhắc đặc biệt hơn người bình thường.
Thứ ba, cho họ có được một chút ít quyền lực mà người bình thường không có được.
Trong khi đó, người khôn vặt là kiểu người không có tầm nhìn xa trông rộng, dễ bị chi phối bởi cái lợi trước mắt, thường xuyên tính toán thiệt hơn, phàm là việc có lợi chắc chắn sẽ không để mình thiếu phần.
Đối với kiểu người này, Tăng Quốc Phiên dù dùng nhưng vẫn luôn có điểm kiêng kỵ. Bởi ông hiểu rõ chỉ cần có một chút lơi lỏng, họ sẽ càng lúc càng lấn tới.
Nắm được yếu tố mấu chốt nói trên, Tăng Quốc Phiên đã quản lý nhóm người này bằng cách sử dụng quy củ nghiêm khắc để quản chế họ, khiến họ ý thức được rằng có những ranh giới tuyệt đối không thể vượt qua.
Thông qua "tứ đại bí quyết" dùng người trên đây, hệ thống quan lại ở các tỉnh Lưỡng Giang dưới thời Tăng Quốc Phiên làm Tổng đốc đã được cải tiến một cách ngoạn mục.
Bí quyết dùng người và quản lý nhân lực này cũng đã trở thành một trong những yếu tố khiến vị quan họ Tăng ấy trụ vững trên chốn quan trường rối ren trong suốt hàng thập kỷ.
Tên tuổi của Tăng Quốc Phiên trong suốt hai nhiệm kỳ làm Tổng đốc Lưỡng Giang với nhiều thành tựu đáng nói đã biến ông trở thành văn nhân có tước vị cao nhất trong lịch sử Thanh triều và là một nhân vật có sự nghiệp hiển hách trong giai đoạn cận đại của lịch sử Trung Quốc.
